جملههایى کوتاه در منش و روش زندگى حضرت بیان مىشود که هم برکت است و پر مایه برکتى است و هم برنامه به زیستى وخداپسندانه:
1- آن قدر حضرت متواضع و فروتن بود که متن روایت او را «خاضع الطرف» مىنامد یعنى به زمین نگاه مىکرد و سر را کمتر بالا مىبرد، این چنین با وقار و متین ... با ادب و فروتن . چنان در برابر خالقش خاضع و خاشع بود که بیشتر سر فرود مىآورد و کمتر سر را بلند مىکرد چه پیوسته خدا را حاضر و ناظر مىدید و لحظهاى بلکه کمتر از لحظهاى هم از یاد و ذکر خدا غافل نبود.
2- یکى دیگر از نشانههاى بارز تواضع و خوى نیکویش این بود که به هر که مىرسید، پیشقدم در سلام کردن بر او بود، سلام که خود تحیت اسلامى است و پیامبر آن را به ما یاد داده، خود نیز بیش از همه و پیش از همه به آن عمل مىکرد و قبل از آن که دیگرى بر او سلام کند، او خود سلام مىکرد. هرگز پیامبر ملاحظه نمىکرد که آن فرد بزرگ است یا کوچک، دانشمند است یا بىسواد، ثروتمند است یا فقیر. آرى حضرت آنقدر عظمت داشت که بر همه افراد بدون ملاحظههاى ایسمى، شغلى، خطى، مسئولیتى، مالى و ... سلام مىکرد و او با این که بزرگترین از هر نظر بود بر کوچکترین انسانها از هر نظر سلام مىکرد و بیشتر براى این که ما را به این سنت حسنه تشویق کند مىفرمود: سلام را نود و نه حسنه است و جوابش یک حسنه.
راوى مىگوید: قبل از آن که حضرت به مسجد وارد شود، ما خبردار مىشدیم زیرا بوى عطرش از مسافتى به مشاممان مىخورد و متوجه ورود حضرت مىشدیم.
3- پیامبر هرگز بدون جهت سخن نمىگفت، و اگر سخنى مىگفت بیشتر جنبه موعظه و پند داشت، یا مطلبى را مىآموخت و یا به معروف و خیرى امر مىکرد و یا از شر و منکرى مردم را باز مىداشت، تمام سخنانش سودمند و یک کلمه، نه بلکه یک حرف، پوچ و بىارزش نبود، زیرا خوب مىدانست که: «و ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید» وانگهى پیامبر اسوه است و الگو و اوست انسان کامل. پیامبر کسى است که نخستین آفریده پروردگار، نور مبارکش است: «اول ما خلقالله نورى» پس، از این نور کامل چیزى تراوش نمىکند جز نور، و هر چه مىگوید گفته خدا است «و ما ینطق عن الهوى ان هو الا وحى یوحى.»
یکى دیگر از نشانههاى بارز تواضع و خوى نیکویش این بود که به هر که مىرسید، پیشقدم در سلام کردن بر او بود، سلام که خود تحیت اسلامى است و پیامبر آن را به ما یاد داده، خود نیز بیش از همه و پیش از همه به آن عمل مىکرد و قبل از آن که دیگرى بر او سلام کند، او خود سلام مىکرد. هرگز پیامبر ملاحظه نمىکرد که آن فرد بزرگ است یا کوچک، دانشمند است یا بىسواد، ثروتمند است یا فقیر. آرى حضرت آنقدر عظمت داشت که بر همه افراد بدون ملاحظههاى ایسمى، شغلى، خطى، مسئولیتى، مالى و ... سلام مىکرد.
4- و پیامبر هرگز از ذکر خدا غافل نمىشد. در روایت است: «ولا یجلس و لایقوم الا على ذکر» او نمىنشست و برنمىخاست جز با ذکر و یاد خدا. پیامبر در هر آن قرین و همنشین ذکر خدا بود چه بر زبان آورد و چه در دل گوید. او خود ذکر خدا را کفاره مجلس مىدانست و اعلام مىداشت که اگر در مجلسى یاد خدا نباشد یا ذکرى از اهل بیت که آن نیز یاد خدا است، پس آن مجلس بر اهلش وزر و وبال است و نحس است و شوم. و اگر حضرت مىخندید از تبسم تجاوز نمىکرد «جل ضحکه التبسم» زیرا قهقهه و خنده با صدا با شئون انسان مودب منافات دارد چه رسد به انسان کامل و چه رسد به اشرف مخلوقات.
5- یکى دیگر از موارد تواضع و فروتنى حضرت این بود که هر وقت وارد مجلس مىشد، هر جا که جاى خالى بود مىنشست، مانند ما خودخواهان یا نادانان نبود که دنبال صدر مجلس هستیم، و خیال مىکنیم که باید بالا و بالاتر نشست. اصلا آن جا که انسان والا مىنشیند والا است نه آن که انسان والا باید در جاى والا نشیند.
عزیزانم! قطعا این از تواضع است که انسان در جایى که خالى است بنشیند و هرگز منتظر نباشد که دیگران در برابرش قد علم کنند و برخیزند تا آن جناب را در صدر مجلس بنشانند. این حالت بدون تردید برخاسته از هواى نفس است و تکبر که باید زدوده شود و گاهى بلکه بیشتر به خاطر عقدههاى درونى و محرومیتهاى دیرینه است که شخص مىخواهد از این راه خودى را نشان دهد!!
6- پیامبر آرام و آهسته سخن مىگفت و هیچ گاه فریاد نمىزد و صدا را بلند نمىکرد. و مجلس آن حضرت نیز از چنان آرامشى برخوردار بود که عین ادب و تواضع است و کسى در مجلس پیامبر بلند سخن نمىگفت «واغضض من صوتک» و دستور هم همین بود که کسى صدایش را بالاتر از صداى رسول الله نکند «لاترفعوا اصواتکم فوق صوت النبى» و چون خود حضرت آهسته و آرام سخن مىگفت لذا مجلسش بسیار آرام و باوقار بود که حتى صداى به هم زدن بال پرنده به گوش مىرسید.
پیامبر نه تنها با مالداران و دارایان مجالست مىکرد بلکه با فقرا و مستمندان نیز همنشین بود. بلکه قطعا حضرت از نشستن با فقرا بیشتر لذت مىبرد و اگر با ثروتمندان مىنشست به خاطر هدایت کردن آنان بود نه چیز دیگر.
7- «لایقطع على احد کلامه» هرگز سخن کسى را قطع نمىکرد و تا شخصى مشغول سخن گفتن بود، به او خوب گوش مىداد و پس از تمام شدن سخنش آرام پاسخش را مىگفت. و چنان اصحابش را تربیت کرده بود که هرگاه لب مبارکش به سخن وا مىشد، تمام حاضران ساکت مىشده و سراپا گوش مىشدند «کان على رووسهم الطیر» و هرگاه سخن حضرت تمام مىشد بدون آن که سخنانشان با هم تزاحم کند، با هر یک به نوبت حرف مىزد.
8- نکته دیگرى که بسیار جالب و ارزنده است و باید مدنظر قرار گیرد این است که حضرت در هنگام سخن گفتن، به افراد یکسان نگاه مىکرد «و کان یساوى فى النظر والاستماع للناس» و باید سخنگویان محترم این مطلب را دقت کنند که یکسان و مساوى در حال حرف زدن به این طرف و آن طرف نگاه کنند زیرا این نکته ظریف اخلاقى است که در نگریستن به افراد(هنگام صحبت کردن) انسان فرق بین این و آن نگذارد و همه را به یک دید بنگرد که امیدواریم در موارد دیگر نیز این تساوى و یکساننگرى حفظ شود. راستى چه زیبا است تربیت رسول الله! بنابراین، هر که بخواهد بیشتر به پیامبر نزدیک گردد، باید رفتار و اخلاقش را با آن حضرت نزدیکتر کند.
9- «و کان یجالس الفقراء و یواکل المساکین» پیامبر نه تنها با مالداران و دارایان مجالست مىکرد بلکه با فقرا و مستمندان نیز همنشین بود. بلکه قطعا حضرت از نشستن با فقرا بیشتر لذت مىبرد و اگر با ثروتمندان مىنشست به خاطر هدایت کردن آنان بود نه چیز دیگر.
پیامبر آرام و آهسته سخن مىگفت و هیچ گاه فریاد نمىزد و صدا را بلند نمىکرد. و مجلس آن حضرت نیز از چنان آرامشى برخوردار بود که عین ادب و تواضع است و کسى در مجلس پیامبر بلند سخن نمىگفت «واغضض من صوتک» و دستور هم همین بود که کسى صدایش را بالاتر از صداى رسول الله نکند .
10- هر گاه پیامبر مىخواست به مجلس وارد شود و با مردم برخورد کند، خود را طبق موازین اسلامى آرایش مىداد یعنى در آینه مىنگریست و موهاى خود را شانه مىزد و چنین در روایت آمده است «و کان ینظر فى المرآه و یتمشط» و نه تنها حضرت لباس تمیز و مرتب مىپوشید و محاسن مبارک را شانه مىزد بلکه پیوسته بوى خوش عطر از حضرت از مسافتى دور استشمام مىشد. بگذریم که خود حضرت خوشبو بود و بوى خوشش دوست و دشمن را جذب مىکرد، که همواره از عطر نیز استفاده مىنمود. راوى مىگوید: قبل از آن که حضرت به مسجد وارد شود، ما خبردار مىشدیم زیرا بوى عطرش از مسافتى به مشاممان مىخورد و متوجه ورود حضرت مىشدیم. خود حضرت نیز مىفرماید: «ان الله یحب من عبده اذا خرج الى اخوانهان یتهیا لهم و یتجمل»؛ خداوند دوست دارد که بندهاش هرگاه مىخواهد با برادرانش ملاقات کند، خود را آماده کند و براى آنها آرایش نماید.
اسلام دستور آراستن داده است نه مانند برخى سادهلوحان که با موهاى ژولیده و لباس نامرتب مىآیند و خیال مىکنند این از زهد است. نه! این از زهد اسلامى کاملا به دور است. زهد این است که به دنیا و ملذاتش دل نبندیم نه این که صوفى منشانه زندگى کنیم و ژولیده سیما در میان مردم حاضر شویم!
11- پیامبر اگر سواره بود هرگز نمىپذیرفت که شخصى همراه و همگام او پیاده راه رود. از او مىخواست که بر مرکبش در کنارش سوار شود و اگر قبول نمىکرد یا امکان نداشت، به او مىفرمود:
از من جلوتر برو تا من در پس تو آیم و به تو برسم. این چه عظمت و بزرگوارى است که انسانها را سرگردان مىکند و به حیرت وامىدارد.
12- اگر سه روز مىگذشت و دوستش یا برادر دینىاش را نمىدید از او سؤال مىکرد، پس اگر به مسافرت رفته بود برایش دعا مىکرد و اگر در شهر بود حتما از احوالش تفقد مىنمود و به زیارتش مىرفت و اگر بیمار بود به عیادتش مىشتافت.
13- پیامبر آنقدر مهمان نواز بود و مهمانش را احترام و تقدیر مىکرد که هرگاه کسى بر او وارد مىشد، حضرت متکا و مسند خود را به او مىداد و اگر نمىپذیرفت آنقدر اصرار مىکرد تا قبول کند.
حضرت در هنگام سخن گفتن، به افراد یکسان نگاه مىکرد «و کان یساوى فى النظر والاستماع للناس» و باید سخنگویان محترم این مطلب را دقت کنند که یکسان و مساوى در حال حرف زدن به این طرف و آن طرف نگاه کنند زیرا این نکته ظریف اخلاقى است که در نگریستن به افراد(هنگام صحبت کردن) انسان فرق بین این و آن نگذارد و همه را به یک دید بنگرد.
14- حضرت ضمن این که بسیار هیبت داشت، براى این که حاضرین از دیدارش هراس نکنند و دیدارش آنان را نرنجاند، گاهى شوخى مىکرد و لطیفهاى در حد میزان شرعى مىگفت که هیبتش حاضران را به وحشت نیاندازد و جرات سخن گفتن را از آنان سلب نکند. به ویژه اگر مىیافت که یکى از یارانش ناراحت و غمگین است با او شوخى مىکرد تا غمش را بزداید. و اصلا پیامبر آن گونه با افراد سخن مىگفت که مناسب با وضعیت علمى و حالت روانى آنان بود. در روایت آمده است: «و کان یخاطب جلساءه بما یناسب» و به اندازه عقل و درکشان با آنان سخن مىگفت و مىفرمود: «ما پیامبران ماموریت داریم که با مردم به اندازه عقولشان سخن بگوئیم.»
15- مىفرمود: «اکرم اخلاق النبیین و الصدیقین البشاشه اذا تراووا و المصافحه اذا تلاقوا»؛ برترین اخلاق پیامبران و رادمردان خوشروئى است هنگامى که به هم مىرسند و مصافحه و دست دادن به یکدیگر است هنگامى که با هم ملاقات مىکنند و لذا هر وقت پیامبر مسلمانى را مىدید فورا با او مصافحه مىکرد و به او دست مىداد و بر این امر بسیار تاکید مىنمود. در روایت است که هرگاه دو مؤمن به هم مىرسند و مصافحه کنند گناهانشان مىریزد مانند برگ درختان(در فصل خزان).
این بود چند جمله کوتاه ولى پرفایده از سیره و منش پیامبر که براى استفاده عموم عرض شد تا شاید در این هفته وحدت به کار گیریم و با هم پیوند صلح و صفا بندیم و دلها را از رشک و حسد و زیغ پاک کنیم و گذشتهها را به خاطر خدا نادیده بگیریم و از لغزشهاى برادرانمان بگذریم(که خود نیز بسیار لغزش داریم) و وحدت را نه در سخن و گفتار که در عمل و کردار اجرا کنیم و قلبها را از کینه و عداوت دور سازیم و با هم چنانکه خدا و رسولش خواهد برادروار زندگى کنیم و اگر از دیگرى انتقاد داریم تلاش کنیم که انتقادمان سازنده و برادرانه باشد نه کینهتوزانه و انتقامگرانه. باشد که روح رسول الله و روح فرزندش روحالله از ما خشنود گردد و کشورمان رنگ صفا و محبت به خود گیرد و راه نفوذ دشمنان قطع شود و دوستان، دشمنى را کنار گذارند و ولى حمیم گردند و عهد اخوت و برادرى را دوباره تجدید کنیم والسلام.
